به گزارش روابط عمومی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور؛ چهارمین نشست «کتاب‌خوان» دانشگاهی با موضوع «آرشیو» توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و با همکاری اتحادیه انجمن‌های علمی ـ دانشجویی علم اطلاعات و دانش‌شناسی (ادکا) با حضور دکتر غلامرضا فدایی، استاد پیشکسوت علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دکتر مهردخت وزیرپور، مشاور دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، دکتر غلامرضا عزیزی، عضو هیئت‌علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران؛ دکتر امیررضا اصنافی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی؛ دکتر محسن زین‌العابدینی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی؛ دکتر سید محمود سادات، متخصص آرشیو و جمعی از اساتید و دانشجویان، دوشنبه ۲۵ بهمن در سالن اجتماعات کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد.
مقدمه ای بر شناخت اسناد آرشیوی
در ابتدای این نشست دکتر اصنافی با معرفی کتاب «مقدمه‌ای بر شناخت اسناد آرشیوی» گفت: این کتاب، اثری از دکتر غلامرضا فدایی عراقی است که در ده فصل تدوین‌شده است. «سند و مدرک» عنوان فصل اول این کتاب است که به سؤالاتی مانند: سند چیست؟، رابطه آن با تاریخ و فلسفه چگونه است؟ اشکال سند چگونه است؟ و... پاسخ می‌دهد.
وی افزود: در فصل دوم با عنوان «علومی که در پژوهش‌های تاریخی نقش دارند» با رابطه علومی مانند: باستان‌شناسی و سکه‌شناسی با آرشیو آشنا می‌شویم. فصل سوم به موضوعاتی مانند «آرشیو، تعریف، تنوع و کاربرد» اختصاص دارد. فصل چهارم این کتاب نیز به‌مرور «تاریخچه آرشیو» در ایران و جهان می‌پردازد. «اصول و وظایف آرشیوی» نام فصل پنجم این کتاب است و فصل ششم «انواع آرشیو، طبقه‌بندی و اصطلاحات رایج» را به مخاطب معرفی می‌کند.
اصنافی ادامه داد: فصل هفتم شامل موضوع «پژوهش اسنادی» است و فصل هشتم نیز به معرفی «سازمان‌ها، مؤسسات و انجمن‌های آرشیوی» مانند: اداره کل آرشیو وزارت امور خارجه، آرشیو صداوسیما و شورای جهانی آرشیو (ایکا) می‌پردازد. «آموزش و آرشیو» نام فصل نهم این کتاب است و بخش پایانی این کتاب نیز به «آرشیو در دنیای امروز» اختصاص دارد.
دکتر اصنافی در معرفی کتاب دیگری در حوزه آرشیو با عنوان «فرهنگ اصطلاحات آرشیوداری دیداری، شنیداری» گفت: این کتاب، نوشته علی قدیمی و محبوبه مهریزی که توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در ۳۵۴ صفحه به چاپ رسیده است.
وی افزود: در مقدمه این کتاب آمده است «این اثر صرفاً واژه‌نامه دوزبانه نیست، زیرا که تنها به ذکر واژه‌ها و معادل خارجی آن‌ها اکتفا نمی‌کند بلکه به شرح و توصیف مفاهیم و اصطلاحات «آرشیوداری دیداری شنیداری» می‌پردازد و همانند به دایره المعارف کوچک به معرفی فرمت‌های دیداری شنیداری آنالوگ و دیجیتال، انواع ژانرهای فیلم، انجمن‌ها و مؤسسات آرشیوداری دیداری شنیداری، مفاهیم حفظ و نگه‌داری، تجهیزات آرشیوی، مفاهیم فنی صدا و تصویر و مانند آن می‌پردازد.»
اصنافی ادامه داد: «مدیریت یادمانه‌ها (آرشیو)» از دیگر کتاب‌های کاربردی در این زمینه است که به قلم غلامرضا فدایی عراقی و توسط موسسه چاپ و انتشار دانشگاه تهران منتشرشده است.
ضرورت ثبت تجربیات و خاطرات کتابشناسان و نخبگان دانشگاهی
در ادامه دکتر سید محمود سادات با اشاره به اهمیت تاریخ شفاهی گفت: کشور ما در صدسال اخیر با حوادث و اتفاقات زیادی روبه‌رو بوده است که درگیری در سه جنگ (جنگ‌های جهانی اول و دوم و هشت سال جنگ تحمیلی)، دو کودتا و دو انقلاب بخشی از آن است. در جریان این رخدادها، شاهدان عینی پدید می‌آیند که بخشی از یک رویداد بزرگ تاریخی بوده‌اند و جمع‌آوری خاطرات آنان به‌عنوان داده‌های قابل‌انتقال به نسل‌های امروز و آینده اهمیت زیادی دارد.
وی بابیان دلیل دیگری برای اهمیت تاریخ شفاهی ادامه داد: سرعت تحولات و گذر نسل‌ها از شکل سنتی به مدرن، لزوم انتقال تجربیات موجود را بیش‌ازپیش نمایان می‌کند. با مرگ هر اندیشمند و صاحب‌نظر، دنیایی از دانش و اطلاعات نیز از بین می‌رود و ثبت و ضبط این دانش و تجربیات مانع از نابودی آن خواهد شد.
این متخصص آرشیو تأکید کرد: بسیاری از افراد نسل کتابداران کتاب‌شناس و نخبگان دانشگاهی این رشته در سنین بازنشستگی هستند و لزوم ثبت تجربیات و خاطرات آنان و انتقال آن به نسل جوان، ضروری است.
وی آموزش روش ثبت و ضبط تاریخ شفاهی شامل فن مصاحبه، نگارش و ... به کتابداران را لازم دانست و ادامه داد: در حال حاضر، بسیاری از نهادها به ثبت و ضبط تاریخی شفاهی می‌پردازند که متأسفانه در بسیاری از موارد به دور از ملاک‌های استاندارد است. ثبت و ضبط تاریخی شفاهی، دارای شیوه‌ای است و فنی برای جمع‌آوری داده‌های تاریخی از طریق مصاحبه به شمار می‌آید که باید آموزش داده شود.
این استاد دانشگاه در ادامه با معرفی «مجموعه تاریخ شفاهی و تصویری ایران معاصر» گفت: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران از سال ۸۵ به‌صورت منسجم به ثبت و ضبط تاریخ شفاهی ایران پرداخت و مجموعه مقالات اولین همایش آرشیو، عنوان نخستین اثری بود که به همت دکتر رضایی شریف‌آبادی در آشریفبادی در آن دوران منتشر شد و آخرین کتابی که توسط این مجموعه منتشر شد «دُر دانش» نام دارد که حاصل مصاحبه پیمانه صالحی فشمی با دکتر عباس حری از بزرگان رشته کتابداری است که در بهمن‌ماه ۹۵ منتشر شد.
سادات افزود: از دیگر کتاب‌های منتشرشده به کوشش این مجموعه، تبعید نوشته‌هایی از ایرانیان محبوس در سرزمین سیبری است که شامل سه عنوان اثر با عناوین «کالیما» شامل خاطرات دکتر حسنعلی پورحسینی از سیبری، «مرا ببخش مادر» خاطرات دکتر علی طاهرزاده از اسارت در شوروی و «یادمانده‌هایی از حزب توده ایران» خاطرات دکتر ناصر اویسی است که توسط علی درازی، تحقیق و تدوین‌شده است.
مدیریت اسناد الکترونیک
در بخش دوم این برنامه دکتر اصنافی با ارائه کتاب «آرشیو، کتابخانه و موزه (وجوه اشتراک و افتراق)»، این اثر را مجموعه‌ای از مقالات هشتمین همایش سراسری انجمن علمی، دانشجویی کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه الزهرا (س) معرفی کرد که در سال ۱۳۸۶ در تهران برگزارشده است.
وی افزود: آرشیو سازمان‌های دولتی و غیردولتی ایران، آرشیو و آرشیویست در منابع مرجع، سازمان‌دهی اطلاعات در کتابخانه‌ها، آرشیوها و موزه‌ها، نقش آرشیویست‌ها در عصر اطلاعات و نیم‌نگاهی به کارکردهای کلان کتابخانه و آرشیو عناوین برخی از مقالات این مجموعه است که به همت سعید رضایی شریف‌آبادی و نگین نیکومنظری تدوین‌شده است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی افزود: «مدیریت اسناد الکترونیک» شامل مجموعه مقاله‌های ارائه‌شده در نخستین همایش ملی آرشیوی ایران است که به موضوع مدیریت اسناد الکترونیکی اختصاص‌یافته است که در ابتدا به ارائه گزارشی از برگزاری نخستین همایش آرشیوی ایران می‌پردازد و در سه فصل با عناوین «رقمی سازی آرشیو»، «فناوری‌های آرشیو» و «مدیریت اسناد رقومی» به کوشش غلامرضا عزیزی از سوی نشر کتابدار و کتابخانه ملی منتشرشده است.
اصنافی با معرفی کتاب دیگری، ادامه داد: «فرهنگ اصطلاحات آرشیوی» یک منبع چندزبانه و تعاملی برای واژگان آرشیوی است که با تلاش بخش آموزش آرشیوی شورای جهانی آرشیو (ایکا) آماده‌شده است. در این کتاب که از سوی پژوهشکده اسناد آرشیو ملی ترجمه‌شده، ۳۲۰ عبارت شاخص حوزه آرشیو و سندشناسی با تکیه‌بر دانش آرشیوی، سندشناسی، اسنادی و اطلاعاتی معرفی‌شده است که دربردارنده مفاهیم اساسی آرشیوی هستند. این فرهنگ لغت ابزاری برای اشاعه فرهنگ آموزشی و پژوهشی درزمینه اسناد و آرشیو است که امکان گفتمان بین‌المللی در این حوزه را فراهم می‌کند. ترجمه این کتاب را انوشه شبانی و ویرایش آن را زهرا ضرغامی بر عهده داشته‌اند.
این استاد دانشگاه گفت: «درآمدی بر مفاهیم، استاندارها و نرم‌افزارهای آرشیوی» نوشته مرتضی کوکبی، سعید رضایی شریف‌آبادی و امیررضا اصنافی، دیگر کتاب این حوزه است که توسط انتشارات چاپار چاپ و منتشرشده است.
وی ادامه داد: «آرشیوهای دیداری شنیداری (مجموعه مقاله‌های کاربردی)» به قلم هلن پ. هریسون و ترجمه وحید طهرانی‌پور، شامل مقالاتی با پوشش موضوعات متنوع و اساسی آرشیوداری دیداری شنیداری است. آرشیوهای دیداری شنیداری، انتخاب و ارزیابی، سندداری و بازیابی اطلاعات، نگه‌داری فنی، تجهیزات فنی، و آموزش از محورهای اصلی مقالات این مجموعه است.
تمدن و فرهنگ هویت ما را شکل می دهد
در ادامه مراسم دکتر مهردخت وزیرپور، مشاور دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با اشاره به اهمیت آرشیو در هویت جوامع گفت: هر ملتی باید با هویت خود آشنا باشد و این شناخت به‌ویژه برای نسل جوان به سبب شناخت موقعیت و پیشینه خود و هدف‌گذاری برای آینده بسیار مهم است. تمدن و فرهنگ ما، هویت ما را شکل می‌دهد و باید موردتوجه قرار گیرد.
این استاد پیشکسوت علم اطلاعات و دانش‌شناسی ضمن ابراز خرسندی از اقدام نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در برگزاری نشست‌های کتاب‌خوان تخصصی، افزود: در حال حاضر، آرشیو در جامعه ما بخشی محجور است و ازنظر آکادمیک، کار زیادی بر روی آن انجام‌نشده و مردم عادی نیز چندان با مفهوم آرشیو آشنا نیستند و انجام اقدامات علمی و کارشناسی در این زمینه، ضروری به نظر می‌رسد.
گفتنی است؛ نشست‌های کتاب‌خوان دانشگاهی از سلسله نشست‌هایی است که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در سال ۱۳۹۵ به‌عنوان «سال خواندن» با هدف اشاعه آگاهی‌های تخصصی و ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی در موضوعات مختلف و با همکاری دانشگاه‌های کشور برگزار می‌کند. پیش‌ازاین نشست‌های کتاب‌خوان دانشگاهی در موضوعاتی همچون «اطلاع درمانی»، «علم‌سنجی» و «مدیریت اطلاعات» برگزار شده است.